Philip K. Dick – Ubik

Releasedate: 1969
Gekocht: English Bookstore, Kalverstraat 223, Amsterdam
Trouw aan Philip’s schrijfreputatie is ook bij Ubik niet het verhaal maar vooral het universum fascinerend. Wat zijn worldbuilding sterk maakt zijn de strikte absurde spelregels waar hij zijn personages aan onderwerpt. Het verhaal lijkt vooral een middel om de mechanismes van deze spelregels te demonstreren, hoe zou de wereld dan werken?

Met Ubik neemt hij je mee naar de voor hem (toen 1969) toekomstige wereld van 1992. Vermoedelijk betreft deze toekomst geen realistische speculatie maar een fantastische versie. De wereld kent ook overeenkomsten met de universa uit eerdere titels zoals Do androids dream of electric sheep? (1968) Zo verplaatst de mens zich ook in Ubik met vliegende auto’s en kunnen ze videobellen. Enkele nieuwe fantastische speculaties zijn de papemachine die op stemcommando nieuwsartikelen print of het gegeven dat alles pas werkt na het inwerpen van geld van deuren tot aan broodroosters.

In de alternatieve toekomst van Ubik worden psychische krachten commercieel benut voor bedrijfsmatige spionage of in de bescherming ertegen. Het succes van bedrijven is afhankelijk van de inzet van deze talenten. (Een beetje zoals bedrijven tegenwoordig bescherming behoeven tegen hackers.) Daarbij is het ook mogelijk om het contact met overleden personen te behouden door het gebruik van cryonische technologie.

We volgen Joe Chip, een techneut in dienst bij Runciter Associates. Het bedrijf detacheert inertials, mensen met het vermogen om het werk van telepatische spionnen te weren om zo de privacy van bedrijven te beschermen. Het bedrijf wordt bestuurd door Glen Runciter. In zijn beleidsvoering wordt hij bijgestaan door zijn overleden vrouw Ella met wie hij door de cryonische technologie kan blijven communiceren.

Runciter Associates krijgt van het op de maan gevestigde concern Stanton Mick de opdracht om de vestiging aldaar door te lichten op mogelijke telepathische spionage. Onverwachts wordt het team daar getroffen door een bomaanslag, de opdracht blijkt een val te zijn. Het enige slachtoffer van de elf aanwezigen is Glen Runciter zelf. Met grote spoed haasten ze zich terug naar de Aarde om hun baas snel in coldpac te kunnen plaatsen om zo ook na zijn overlijden contact met hem te kunnen behouden. Helaas zijn zij te laat.

Het verhaal begint eigenlijk pas vanaf de aanslag, vanaf dan ervaren alle elf de betrokkenen vreemde verstoringen van hun realiteit. Voorwerpen die ze aanraken lijken te vergaan en ze zakken langzaam terug in de tijd tot aan 1939. Ondertussen lijkt hun overleden baas Glen op allerlei vreemde manieren te proberen om hen iets duidelijk te maken. Zo verschijnt zijn gezicht op munten, spreekt hij hen toe via de televisie en communiceert hij via flyers en zelfs verkeersboetes. Hij lijkt vooral Joe Chip in te willen geven dat hij dringend opzoek moet naar een Ubik-spuitbus.

Joe voelt de toenemende tijdsdruk om uit te vinden wat er precies aan de hand is. De mysterieuze boodschappen van Glen nemen toe, zijn collega’s vergaan langzaam tot stof en ook hijzelf lijkt langzaam te vergaan. Waarom is Ubik zo belangrijk en leeft Glen Runciter nou wel of niet?

Met Ubik lijkt Philip zich in een vrije val te wagen wat betreft storytelling. Als lezer suis je mee de afgrond in zoekend naar grip. Vanaf de aanslag merk je meegetrokken te worden in de verwarring van Joe Chip en probeer je ook wijs te worden uit alle gebeurtenissen. Werkelijke verklaringen volgen echter bij het slot pas waardoor je lang in onzekerheid verblijft.

De overkoepelende bedoeling van Philip is duidelijk en prachtig, als lezer begrijp je waar hij heen wilt. Toch voel je tijdens het lezen zijn worsteling om deze bedoeling uit de verf te krijgen. Al lezend hoop je ook dat Philip de bedoeling van het verhaal waar kan maken en tot een bevredigende verklaring kan komen voor alle vreemde toestanden. Hij weet het verhaal echter niet naadloos te sluiten.

Vooral in de laatste hoofdstukken laat hij zich steeds meer verleiden tot onnatuurlijk voelende uitleg in dialogen. Deze gesprekken voelen als misplaatst en als korte sluiproutes om de bedoeling van het verhaal te duiden. Tegen het einde gebruikt hij deze gesprekken ook om de nog resterende onzekere vragen van de lezer te beantwoorden en ogenschijnlijke plotholes te dichten.

Het verhaal leest mogelijk het beste als een psychotische trip. Als je niet teveel zoekt naar logica in de vertelling dan is het een enerverende ervaring. De verwarring en redenatie van deze trip door Joe Chip zijn invoelbaar geschreven, de aanleiding van dit alles is echter niet helemaal logisch te verklaren.

Score
Deus ex-machina	5 (Laag = goed)
Worldbuilding	3
Personages	3
Oordeel	3

Kortom
Een verwarrend verhaal in een fantastisch toekomstig universum waarin Philip stoeit met thema’s zoals de vergankelijkheid van het leven en mortaliteit, over hoe het hoofdpersonage grip probeert te krijgen op zijn alsmaar veranderende realiteit.

Plusjes
+ Het afglijden terug in de tijd is fascinerend en juist beschreven, tot precies op het jaartal kloppen de authentieke details zoals de kleding, innovaties en automodellen.

+ Het concept van half life waardoor ook na het overlijden nog met mensen gecommuniceerd kan worden is zeer origineel en interessant voor het verhaal.

Minnetjes
– Het bedrijf Runciter Associates beschermd andere bedrijven tegen telepathische privacyschending. Deze telepathische krachten spelen in het verdere verhaal maar in beperkte mate een rol. Ook maakt de aanwezigheid van deze talenten enkele plotwendingen onnodig en het verhaal daarmee zwakker.

– Het hoofdpersonage worstelt enorm om de verwarrende realiteit te verklaren. Het verhaal leest echter alsof Philip zelf ook de grip verliest op deze toestand.

Weetjes
Het nummer van Fontaines DC – A hero’s death lijkt onbedoeld een zeer treffende soundtrack voor deze titel.