Arthur C. Clarke – A space odyssey

Releasedate: 1968
Gekocht: Donner Boekhandel, Coolsingel 129, Rotterdam
C. Clarke is een meesterverteller. Het grootste deel van 2001: A space odyssey (1968) gebeurt niet eens veel, maar toch blijf je geboeid. Dit komt door zijn precieze futuristische beschrijvingen. Zijn deskundige speculaties van hoe zo’n lange ruimtereis bijvoorbeeld zou verlopen mengen zich evenredig met de wetenschap van 1968. Net als bij zijn andere publicaties, voerden ook speculaties uit dit verhaal aanleiding tot wetenschappelijke ontdekkingen. (Zoals de Clarke-Orbit.)

Het verhaal begint met de vondst van een monoliet door een primitieve stam in het prehistorische Afrika. De monoliet geeft de mens een vitale zet in evolutie door hen effectiever te leren jagen. In 1999 ontdekt de mens een tweede monoliet op de maan. Door een opgraving bereikt het zonlicht de oppervlakte en zend hij als reactie een radiosignaal uit richting Saturnus. Discovery One begint aan een missie om de bestemming van dit signaal te vinden en mogelijk buitenaards leven.

Het schip wordt bestuurt door het hyperintelligente systeem HAL 9000. De crew leert echter dat zijn enige missie het bereiken van Iapetus is, met of zonder hen. Er ontstaat een worsteling tussen mens en machine. Het lukt Dr. Bowman om HAL 9000 uit te schakelen, maar de rest van de crew is dan al omgekomen.

Bowman vervolgt de reis alleen en zonder enige ondersteuning. Na maanden reizen bereikt hij de maan Iapetus en treft daar eenzelfde monoliet aan. Wanneer hij de monoliet vanuit zijn mobiele ruimtepod inspecteert merkt hij deze te kunnen betreden. Het brengt hem in een groots vreemd sterrenstelsel waar hij zijn ogen de kost doet aan ruimteschepen en vreemde levensvormen.

We volgen Bowman zijn gedachtegang over existentiële vragen die deze ontdekking bij hem oproept. De bijzondere ervaring verandert zijn kijk op de plek van de Aarde in het universum. Zijn tocht brengt hem uiteindelijk in een vreemde comfortabele hotelsuite, waar hij zich durft te ontdoen van zijn ruimtepod en in slaap valt. Hij ontwaakt als het onsterfelijke sterrenkind en kan zich vrij verplaatsen in ruimte en tijd. Hij keert terug naar de aarde en brengt daar een kernknop tot ontploffing.

C. Clarke maakt een bijzondere keuze, door het boek te beginnen met een kort verhaal over leven in de prehistorie. Op een vreemde manier heb je hierdoor extra bewondering voor hoever de mens wetenschappelijk is gekomen. Hoe we met datzelfde jager/verzamelaarsbrein ruimteschepen bouwen en de ruimte verkennen.

C. Clarke schept spanning zonder drama te gebruiken. Bij veel van wat de astronauten doen beschrijft hij wat er zou kunnen gebeuren wanneer zij niet nauwkeurig zouden zijn of bepaalde kennis zouden hebben. Deze mogelijke plotwendingen bezorgen het verhaal voldoende avontuur. Eventuele escalaties volgen ook alleen op genadeloze overmacht, buiten de kunde of kennis van de astronauten om.

In de laatste hoofdstukken legt hij de relativiteit van ruimte en tijd als geen ander uit. Het is knap zoals hij de omvang en de werking van de ruimte met weinig woorden maar toch treffend weet te beschrijven. Zijn sterrenstelsel is niet beangstigend maar geruststellend. Op een vreemde manier voel je je klein en betekenisloos maar volledig senang. Niets is belangrijk en daarom is alles even belangrijk. In zijn finale beschrijving komen spiritualiteit en wetenschap samen en versterken elkaar. Hij laat zien hoe deze tegenpolen samen kunnen heersen.

Score
Deus ex-machina	2 (Laag = goed)
Worldbuilding	5
Personages	3
Oordeel	4

Kortom
Een wetenschappelijk (deels) speculatief avontuurlijk verhaal waarin je wordt meegenomen in het verloop van een verre ruimtereis welke tot in klein detail is doordacht, met de bijhorende toekomstige existentiële vragen.

Plusjes
+ Hij weet bijzonder complexe natuur- en sterrenkundige principes met tekst te visualiseren, met als topprestatie de reis door een zwart gat.

+ Hij beschrijft alle wetenschappelijke facetten bijzonder accuraat, helemaal knap met de kennis van toen. Bijvoorbeeld de afstand tot planeten en hun atmosfeer.

Minnetjes
– Hij vervalt in dezelfde wijzen van uitdrukken, zoals de uitspraak: Hij heeft al zolang op deze manier geleefd dat hij zich niet anders kan voorstellen.

– Het verhaal kent enkele losse verhalen. Hoewel deze relevant zijn zou je meer onderling verband verwachten. (Bijvoorbeeld het intro in prehistorisch Afrika, het onderzoek van Dr. Heywood Floyd op de maan en de Discovery One missie.)